Wielka Sobota to ostatni dzień Wielkiego Tygodnia, a zarazem trzeci i ostatni dzień Triduum Paschalnego, tuż przed Niedzielą Wielkanocną. W Kościele Katolickim jest to dzień wyciszenia i oczekiwania na przyjście Chrystusa. – W Wielką Sobotę dokonywano święcenia pokarmów, ognia i wody. W święcące starano się zgromadzić m.in. babę wielkanocną, symbol świąt oraz pisanki i kraszanki, z których słynęły dziewczęta z naszego regionu – podkreśla etnolog z Muzeum Wsi Radomskiej Marcin Stańczuk.
W wielką Sobotę przez cały dzień trwa adoracja Najświętszego Sakramentu w przygotowanej specjalnie na tę okazję kaplicy symbolizującej grób Chrystusa. Tego dnia, podobnie jak w Piątek, nie są celebrowane msze święte. Co prawda, po zapadnięciu zmroku odprawia się msze Wigilii Paschalnej, ale należy już ona do obchodów Niedzieli Wielkanocnej. Liturgia światła – zyskiwała specjalną oprawę dzięki temu, że rozpoczynała się po zapadnięciu zmroku. Przed kościołami rozpalano ogniska, ich płomienie święcono i zapalano od nich płomień paschału. W ogniskach palono tarninę, której ciernie zabierano do domu. Od poświęconego ognia zapalano własne świece, które wierni zanosili do domu. Niegdyś tym właśnie ogniem rozpalano, wygaszane wcześniej – w Wielki Czwartek, piece.
– Rozpalanie w domu nowego ognia od ogarka poświęconego w Wielką Sobotę jest nawiązaniem do dawnych praktyk odnawiania i oczyszczania ognia. Należy tu wspomnieć, że ogień darzono szczególnym kultem – nie znieważano go, a więc nie pluto do niego, nie wylewano weń pomyj, a niegdyś nigdy go nie wygaszano, stąd konieczność „odnowienia” praktykowano w Wielką Sobotę lub przy okazji święta Matki Boskiej Gromnicznej. Prawdopodobnie owo odnawianie ognia, zakaz wykonywania określonych prac (podobnych jak w okresie bożonarodzeniowym) oraz niektóre z potraw wielkanocnych, są ostatnim śladem wiosennego kultu zmarłych. Kolejna część uroczystości wiąże się z sakramentem chrztu – odnawia się przyrzeczenia chrzcielne i święci wodę, zanurzając w niej paschał. Ważną rolę, i to w ciągu całego roku, odgrywała ta właśnie woda. Każdy nabierał jej w przyniesioną buteleczkę i zabierał do domu. „Święconą wodę pije się, jak się jest chorym, ziemniaki się kropi, żeby lepiej rosły, a w ogóle dobrze mieć” – mówi etnolog z Muzeum Wsi Radomskiej Marcin Stańczuk.
Najbardziej znanym zwyczajem Wielkiej Soboty jest święcenie pokarmów. – Przygotowaniem pokarmów do „święconki” zajmowała się gospodyni. Jeszcze w okresie międzywojennym było to bardzo proste. Do drewnianej niecki wkładano całe pożywienie przygotowane na święta. Z czasem zaczęto ograniczać ilość potraw. „Na talerzu się układało jajka, chlebek, a dookoła pęto kiełbasy. Na tym specjalnie tarty chrzan, sól i ocet”. Do wsi odległych od kościoła o kilka kilometrów przyjeżdżał w sobotę wikariusz. Wszystko zanoszono do domu wybranego gospodarza i tam święcono. Towarzyszyły temu uderzenia klekotkami. Współcześnie święconkę nosi się do kościoła. Niektórzy twierdzą, że „dlatego jest koszyk, bo lepiej nieść. Jak ksiądz przyjeżdżał, to można było na talerzu, jak trzeba nosić, to wygodnie w koszyku, bo jest jak trzymać”. Do dziś przestrzega się zwyczaju, aby nie ruszać, nie przesuwać i oczywiście nie zjadać niczego z koszyka, aż do niedzielnej rezurekcji. Naruszenie tego zakazu to niechybnie mrówki w mieszkaniu. Z poświęconym jadłem i wodą, po długich przygotowaniach wielkopostnych można wkroczyć w największe chrześcijańskie święto zmartwychwstania pańskiego – podsumowuje etnolog Marcin Stańczuk.
Źródło: Muzeum Wsi Radomskiej
