Muzeum im. Jacka Malczewskiego zaprasza na nową wystawę „Radomianie na drodze do Niepodległości”, prezentującą zbiory muzeum oraz radomskiego Archiwum. Celem ekspozycji jest nakreślenie w wyobraźni mieszkańców Radomia i regionu czasu odzyskiwania niepodległości oraz ukazanie postawy naszych wielkich poprzedników. 

– Wybuch wojny w sierpniu 1914 roku rozbudził nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Po raz pierwszy od ponad stu lat zaborcy stanęli po dwóch stronach barykady. Polska elita polityczna była podzielona na trzy orientacje: prorosyjską, stawiającą na państwa centralne, rewolucyjną. Orientacje te miały się utrzymywać przez całą wojnę. Już w pierwszych dnia wojny głównodowodzący armii państw zaborczych zwrócili się do narodu polskiego z odezwami wzywającymi do walki z państwami przeciwnego bloku. U boku Astro-Węgier powstały Legiony Polskie prze które przewinęło się w okresie 3 lat ok. 50 tys. Żołnierzy-ochotników – w tym wielu radomian (np. Michał Tadeusz Brzęk-Osiński), walczących w okolicach Radomia w
czasie tzw. Operacji dęblińskiej w 1914 roku. Podobne przedsięwzięcie podjęte u boku Rosja z postaci epizodycznego tzw. Legionu Puławskiego, w którym walczyło wielu radomian w okolicach miasta (np. bitwa pod Pakosławiem k. Iłży) – mówiła Ilona Pulnar-Ferdiani, kierownik działu oświatowego muzeum.

– Radom latem 1915 roku znalazł się pod okupacja austriacką. Austriacy oprócz prowadzenia rabunkowej gospodarki, pozwolili Polakom swobodne
życie narodowe i społeczne – po raz pierwszy zorganizowano w mieście oficjalne obchody rocznicowe uchwalenia Konstytucji 3 Maja, spolszczono szkolnictwo powszechne i średnie (uchwałą Rady Miejskiej nadano szkołom imiona polskich bohaterów i poetów), powstała Komisja Szkolna Ziemi Radomskiej pod kierownictwem ks. Józefa Rokosznego przeprowadzono także pierwszy raz wolne wybory do Rady Miejskiej, spolonizowane zostało także sądownictwo cywilne i karne. Rozwijały się taż związki zawodowe skupione wokół PPS i Narodowej Demokracji. Lata 1915-1918 można nazwać okresem „narastającej” niepodległości. Na bazie w/w okoliczności zrodziła się „Republika Radomska” to wyjątkowe wydarzenie w dziejach Radomia.

W zbiorowej pamięci jako datę odzyskania niepodległości przyjmujemy 11 listopada, zaś Radom jako pierwsze miasto w danym zaborze rosyjskim ogłosił niepodległość 2 listopada 1918 roku. Radomianie na początku listopada 19181 roku okazali się nadzwyczaj sprawnymi organizatorami. „Republika” miała swój własny rząd tzw. Komitet Pięciu” (Aleksy Rżewski, Stanisław Kelles-Krauz, Wacław Dębowski, Jan Wigura, Roman Szczawiński), ponadto własne wojsko, milicję, odpowiednie agendy zajmujące się pomocą społeczną. Po dniach samodzielnych rządów Komitet Pięciu podporządkował się Tymczasowemu Rządowi Republiki Polskiej w Lublinie, a ten 11 listopada oddał władzę powracającemu z Magdeburga Józefowi Piłsudskiemu.

Wiedza o tych dniach jest ograniczona, dlatego też na planowanej wystawie będzie położony szczególny nacisk na ten fakt historyczny. Rok 1918 nie kończy zmagań radomian z odzyskiwaniem niepodległości. Mieszkańcy miasta zaangażowani byli w walki o Lwów, w Powstania Śląskie (poprzez udział walkach i organizację kwest na pomoc powstańcom), wojnę polsko-bolszewicką 1920 roku – opowiadała Ilona Pulnar-Ferdiani.

Wystawa „Radomianie na drodze do Niepodległości” czynna będzie do 31 maja 2019 r.